Bademcikler, her bir tarafta birer adet olmak üzere, boğazın arka kısmında kenarlarda bulunan, görüntüsü bademi andıran, oval şekilli dokulardır. Boğazda ve genizde, vücudun bağışıklık sisteminin bir parçası olarak, mikroplara karşı bir bariyer ve savunma işlevi gören dokular bulunur. Bademcikler de, bu dokulardan biridir ve boyutları kişiden kişiye değişir. Bazı insanlarda neredeyse gözle görülemeyecek kadar küçükken, bazı insanlarda birbirine değecek kadar büyük olabilirler. Ergenlik döneminden sonra bademciklerin boyutları genellikle giderek küçülür. Temel işlevleri mikroplara karşı savaşmak olan bademcikler, mikroplardan etkilenerek iltihaplanabilir, kendileri hastalık sebebi olabilirler.
Bademcik iltihabı kimlerde görülür?
Bademcik iltihabından en sık 3-15 yaş arasındaki çocuklar etkilenir. 2 yaşından küçük çocuklarda ise, bademcik iltihabına neredeyse hiç rastlanmaz. Bademcikler, özellikle çocukluk döneminde aktif olarak çalışır ve enfeksiyonlara karşı koruyucu rol oynarlar. Belki de bu nedenle, ergenlikten sonra bademcik iltihabı görülme ihtimali düşer. Ancak, erişkinlerde ve hatta yaşlılarda da bademcik iltihabı görülebilir. Bademcik iltihabı, kış aylarında daha sık olmakla birlikte, her mevsim görülebilir. Her yıl tam olarak kaç kişinin bademcik iltihabına yakalandığını belirlemek çok güçtür. Çünkü bademcik iltihabı, boğaz ağrısı yapan diğer nedenlerle çok karışır. Yine de, hemen herkesin hayatında en az bir kez bademcik iltihabından etkilendiği söylenebilir.
Bademcik iltihabı neden olur?
Bademcik iltihabı mikroplar nedeniyle olur. Bu mikroplar, virüsler ve bakteriler olmak üzere temelde iki grup altında toplanır. Bademcik iltihabının sebebi çoğunlukla virüslerdir. Bakteriler ise, çocukluk dönemindeki bademcik iltihaplarının yaklaşık %30’undan, erişkin dönemdeki bademcik iltihaplarının %10 kadarından sorumludur. Bademcik iltihabına en çok neden olduğu bilinen bakteri, “Streptococcus pyogenes (A Gurubu Beta-hemolitik Streptokok)” olarak isimlendirilen ve toplumda “Beta” olarak bilinen bakteri türüdür.
Bademcik iltihabı bulaşıcı mıdır?
Bademcik iltihabı bulaşıcıdır. Bademcik iltihabına sebep olan mikroplar, havadaki damlacıklarla ya da mikrop taşıyan biri ile direkt temas edilmesiyle sağlıklı insanlara geçer. Bu mikroplar, çocuk yuvaları, kreşler, okullar, bakım evleri, işyerleri, yurtlar gibi çok sayıda insanın bulunduğu, havalandırması kötü, kalabalık yerlerde kolaylıkla yayılabilir. Hasta olan birinin yakında hapşırması, burnunu temizlemesi, öksürmesi ile veya öpüşme yoluyla mikroplar vücuda girebilirler. Mikroplar, oyuncak, kitap, kalem, defter, telefon, bilgisayar, televizyon kumandası, kapı kolu, bardak gibi birçok eşyanın yüzeyinde de bulunabilirler. Bu yüzeylere temas sonrası eller yıkanmadan ağız veya buruna götürüldüğünde hastalık bulaşabilir. Bu nedenle, hasta olan kişilerden ve kalabalık yerlerden mümkün olduğu kadar uzak durulması, kapalı mekânların iyi havalandırılması, ellerin sık yıkanması hastalıktan korunmak için çok önemlidir.
Bakteri kaynaklı bademcik iltihabı olan hastalar, mikrop bulaştıktan sonraki 3-5 gün bulaştırıcı özellik taşır; uygun antibiyotik tedavisi başlandığında ise, 24-48 saat sonra bulaştırıcılık yok olur. Tedavi edilmezse, bulaştırıcılık 2 haftaya kadar uzayabilir.
Bademcik iltihabının belirtileri ve bulguları nelerdir?
Bademcik iltihabının klasik belirtisi, boğaz ağrısıdır. Ağrı, kulaklara veya boyuna vurabilir. Boğaz ağrısının yanında ateş, yutma güçlüğü ve boyunda şişlikler görülebilir. Kırgınlık, halsizlik, huzursuzluk, eklem ağrıları sıktır. Bunların yanında iştahsızlık, beslenme bozukluğu, salya, ağız kokusu, seste değişiklik, çeneyi açmakta güçlük, bulantı, kusma, ishal, vücutta döküntüler, baş ağrısı, burun akıntısı, burun tıkanıklığı, öksürük, gözlerde kızarıklık gibi belirtiler de olabilir. Çok şişen bademcikler nedeniyle havayolunda daralma, horlama, uyku sırasında nefeste kesilmeler ortaya çıkabilir.
Boğaz ağrısına burun akıntısı, öksürük, hapşırıkların eşlik ediyor olması, soğuk algınlığında olduğu gibi hastalığın virüs kaynaklı olduğunu; yüksek ateş, damakta nokta şeklinde kanamalar, dilde veya vücutta kırmızı döküntüler, boyunda şişkinlik gibi belirtiler ise, hastalığın bakteriyel kaynaklı olduğunu düşündürebilir.
Küçük dili bir tarafa doğru itecek şekilde yumuşak damakta şişlik, ağzı açmakta güçlük, çenede-boyunda sertlik ve ağzın içinde sıcak patates varmış gibi konuşmanın bozulması, bademcik iltihabının apseleştiğinin belirtisi olabilir.
Özellikle genç erişkinlerde, enfeksiyöz mononükleozis adı verilen virüs kaynaklı bir enfeksiyon nedeniyle şiddetli bademcik iltihabı ile birlikte boyunda ve vücuttaki diğer lenf bezlerinde şişlikler görülebilir.
Bazı insanlarda enfeksiyon olmadan görülebilen, bademciklerin üzerinde doğal olarak bulunan çukurlukların içine yemek ve ölü hücre artıklarının dolmasıyla oluşan, krem renkli, çökelek/peynir kıvamında, kötü kokulu birikimler, iltihapla karıştırılmamalıdır.
Bademcik iltihabı tanısı nasıl konur?
Bademcik iltihabı tanısını koymak için genellikle muayene yeterlidir. Muayene bulguları, bademcik iltihabının sebebi ve hastalığın derecesi hakkında fikir verir. Bademcik iltihabında, bademcikler normalde olduklarından daha şiş ve kızarık görünür. Bademciklerin üzeri genellikle beyaz-sarı renkli iltihapla örtülüdür. Boğazda ve yumuşak damakta toplu iğne başı büyüklüğünde kırmızı kanama odakları, boyunda lenf bezi kaynaklı şişlikler saptanabilir. Bununla birlikte, bazen sadece muayene ile bademcik iltihabının bakteri veya virüs kaynaklı olup olmadığı belli olmayabilir. Enfeksiyonun derecesini ve niteliğini anlamak ve bakteri kaynaklı enfeksiyon olup olmadığını değerlendirmek için bazı durumlarda kan testleri yapılması ve/veya boğaz kültürü alınması gerekebilir. Bazı merkezlerde kültüre göre daha hızlı sonuç veren bir boğaz sürüntüsü testi (hızlı antijen belirleme testi, rapid strep test) de uygulanabilmektedir.
Bademcik iltihabı nasıl tedavi edilir?
Bademcik iltihabının bir hekim tarafından tanınması ve uygun tedavinin bir hekim tarafından belirlenmesi önemlidir. Bademcik iltihabının en sık rastlanan sebebi olan virüs kaynaklı enfeksiyonlar, özel bir tıbbi tedavi gerektirmeden genellikle iyileşir. Virüslerin sebep olduğu bademcik iltihaplarında, özel durumlar dışında antibiyotik kullanılmaz. Ancak, bademcik iltihabına bakterilerin sebep olduğu düşünülüyorsa, antibiyotik tedavisi gerekir. Bu durumda antibiyotikler, hastalık süresini ve bulaştırıcılığı azaltır; hastalığın ilerlemesini ve ciddi sonuçların oluşmasını engeller. Bademcik iltihabında en sık kullanılan antibiyotikler, penisilin veya penisilin türevi ilaçlardır. Penisiline veya penisilin gurubu ilaçlara alerji varsa, başka grup antibiyotikler reçete edilir. Antibiyotik tedavisine başlandıktan sonra 48 saat içinde rahatlama başlar. Hastalık belirtileri geçse bile, antibiyotiklerin doktorun önerdiği süre boyunca kullanılması önemlidir. Bazı hastalarda daha uzun süreli veya birden fazla kez antibiyotik tedavisi kullanılması gerekebilir.
Ağrının ve diğer belirtilerin hafifletilmesi için, ağrı kesici, ateş düşürücü ilaçlar, gargaralar ve boğaz spreyleri kullanılabilir. Bademcik iltihabı olan çocuklara, “Reye Sendromu” olarak bilinen başka ciddi sorunlara yol açabileceği için aspirin verilmemelidir. Aşırı sıcak veya soğuk olmamak kaydıyla sıvı gıdalar, yumuşak besinler tüketilmeli; bol su içilmelidir. Havanın nemlendirilmesi işe yarayabilir. Sigara ve her çeşit tütün ürünü ile toz, duman, uçucu kimyasal maddelere, gazlara maruz kalınmamalı; acı ve baharatlı yiyecekler ile gazlı içecekler tüketilmemelidir. Hastalık süresince mümkünse yorucu işlerden uzak durulmalı, istirahat edilmelidir.
Şiddetli bademcik iltihabı olan veya yeterince sıvı alamayan bazı hastaların, hastaneye yatırılarak tedavi edilmesi gerekebilir. Bademcik iltihabı ilerlerse, bademciklerde aşırı şişme nedeniyle solunum güçlüğü gelişebilir. Enfeksiyonun, bademciklerin etrafındaki derin dokulara yayılması sonucu selülit ve apse oluşumu görülebilir. Apse gelişmişse, boşaltılmalı ve hastalığın ilerlememesi için dikkatli şekilde tedavi edilmelidir. A Gurubu Beta-hemolitik Streptokok kaynaklı bademcik iltihapları uygun şekilde tedavi edilmezse, kalp, eklemler, beyin ve böbrekleri etkileyen ve ciddi sonuçları olabilen ikincil hastalıklara da yol açabilir. Penisilin grubu antibiyotiklerin kullanılmaya başlanması ile 1940’lı yıllardan sonra bu hastalıkların görülme sıklığı giderek azalmıştır. Bakteriyel bademcik iltihabı nedeniyle ortaya çıkabilecek istenmeyen durumların önlenmesi için antibiyotik tedavisinin doktor tarafından önerilen süre boyunca (genellikle 10 gün) kullanılması önemlidir.
Uygun tedavi ile bademcik iltihabının belirtileri genellikle 3-4 gün içinde geriler. Ancak hastalığın tamamen düzelmesi uygun tedaviye rağmen 2 haftayı bulabilir. Tedavi başlanmasına rağmen, birkaç gün içinde belirtilerin şiddetlenmesi veya ek başka sıkıntıların ortaya çıkması halinde yeniden hekime başvurmak gerekir.
Bademcik ameliyatı nedir?
Bademciklerin cerrahi olarak alınması işlemine bademcik ameliyatı (tonsillektomi) adı verilir. Antibiyotiklerin yaygın olmadığı yıllarda bademcik iltihabının tedavisi için sıkça yapılan bu ameliyat, günümüzde bu amaçla daha az uygulanmaktadır. Yine de, bademcik ameliyatları halen en sık yapılan ameliyatlardan biridir.
Bademcik ameliyatı neden yapılır?
Bademcik ameliyatı, sık bademcik iltihabı geçirenlerde, solunum bozukluğu ya da yutma güçlüğü yapacak derecede büyük bademcikleri olanlarda veya bademcikte tümör şüphesi varsa yapılır.
Sık tekrarlayan bademcik iltihabı nedeniyle ameliyat kararı verilmesi için, son 1 yıl içinde yediden fazla, son iki yıl içinde her yıl beşten fazla veya son üç yıl içinde her yıl üçten fazla bademcik iltihabı geçirilmiş olması ve bu enfeksiyonların bir hekim tarafından belgelenmiş olması gerekir. Burada önemli olan husus, bademcik iltihabına ait belirtilerin, üst solunum yollarını ve boğazdaki dokuları etkileyen farenjit, nazofarenjit, grip gibi birçok hastalıkta da görülmesi ve bademcik iltihabının bu hastalıklarla karışabilmesidir. Bu nedenle her seferinde gerçekten bademcik iltihabı mı geliştiğinin iyi ayırt edilmesi ve kayıt edilmesi gerekir. Antibiyotik kullanamayan, başka hastalıkları bulunan, daha önce apse gelişmiş hastalarda da ameliyat kararı verilebilir.
Bademcik ameliyatı nasıl yapılır?
Geçmişte lokal anestezi ile yapılabilen bademcik ameliyatları günümüzde genel anestezi ile yapılmaktadır. İşlem, ortalama olarak 30-60 dakika sürer ve bademciklerin gömülü oldukları yerden ayrılıp çıkarılması temeline dayanır. Ameliyat, bıçak (soğuk diseksiyon), elektrikli koter, radyofrekans, koblasyon, harmonik bıçak, termal enerji, lazer, mikrodebrider gibi çok çeşitli gereçlerle yapılabilir. Bu gereçlerin herhangi birinin diğerine belirgin bir üstünlüğü gösterilememiştir. En sık uygulanan yöntem, aynı zamanda en eski ve sonuçları en iyi bilinen yöntem olan soğuk diseksiyon yöntemidir. Bademcikler çıkarıldıktan sonra var olan kanamalar durdurulur ve genellikle yara yeri açık bırakılarak ameliyat sonlandırılır. Bademcik ameliyatları genellikle günübirlik cerrahi şeklinde yapılan ameliyatlardır, ameliyattan sonra bir süre hasta izlenerek aynı gün taburcu edilebilir. Bununla birlikte, hastanın durumuna ve doktorun tercihine göre ameliyattan sonra 1 veya daha fazla gece hastanede yatmak da gerekebilir.
Bademcik ameliyatı riskli midir?
Tüm cerrahi işlemlerde olduğu gibi bademcik ameliyatının da bazı riskleri bulunur. Genel anestezinin getirdiği risklerin yanında, bulantı, kusma, ağrı, ödem ve şişlik, solunum güçlüğü, enfeksiyon, ameliyat sahası ve etrafındaki diğer dokularda zedelenme gibi istenmeyen durumlar görülebilir. Özellikle ameliyattan sonraki ilk 24 saat içinde ve yara yerindeki kabukların döküldüğü 1.-2. haftalar arasında yara yerinden kanama olabilir. Kanama, genellikle basit müdahale ile kontrol edilebilir, ancak daha ileri müdahaleleri gerektirecek kadar ciddi, hatta ölümcül olabilecek sonuçlara yol açabilir. Erişkinlerde ameliyat sonrası kanama ihtimali çocuklara göre biraz daha fazladır. Bu gibi istenmeyen durumlar, %2-4 arasında görülür; yaklaşık 15000’de 1 ölümle sonuçlanabilir.
Bademcik ameliyatından sonra neler beklenir?
Bademcik ameliyatlarından sonra hemen herkeste ağrı görülür. Derecesi kişiden kişiye değişmekle birlikte ağrı genellikle erişkinlerde daha çok hissedilir. Ağrı kulaklara, çeneye, boyuna vurabilir ve genellikle günler içinde giderek azalır. Ameliyattan sonra iyileşme yaklaşık 2 hafta sürer. Ameliyattan sonra kişinin ses karakterinde değişiklikler olabilir.
Ameliyattan sonraki dönemde sıvı alımı çok önemlidir. İyileşme dönemi boyunca, yara yerini tahriş edecek ve kanama ihtimalini arttıracak sıcak ve katı gıdalardan uzak durulması, bol sıvı alınması ve yumuşak gıdaların tüketilmesi gerekir.
Bademcikler alındıktan sonra, geride bademcik dokusu kalması gibi bir durum yok ise bir daha bademcik iltihabı gelişmez, ancak bu, bir daha boğaz enfeksiyonu görülmeyeceği anlamına gelmez. Örneğin, bademcik ameliyatından iki yıl kadar sonra, boğaz enfeksiyonu geçirme sıklığı, hiç bademciği alınmamış çocuklarla aynı seviyeye gelir.