Ben Nedir, Neden Gelişir?
Doğumsal benler veya doğum lekeleri doğumdan önce veya ilk 2 yaşa kadar ortaya çıkan renkli deri lekeleridir. Hayatın ilerleyen dönemlerinde ortaya çıkan iyi huylu deri lezyonları ise edinsel benler olarak isimlendirilir.
Benler derideki farklı hücre topluluklarından gelişir. Doğumsal benler genellikle deriye renk veren hücreler olan melanositlerden veya kan damarlarından gelişir. Benlerin oluşum nedenleri tam olarak bilinmese de bazı genlerle ilişkili geliştikleri düşünülmektedir. Gelişimlerini engellemenin bilinen bir yolu yoktur.
Melanositik Ben Nedir, Kimlerde Gelişir?
Kahverengi veya siyah renkli benler deriye renk veren hücreler olan melanositlerden köken aldığı için melanositik benler olarak isimlendirilir. Doğumsal veya edinsel olabilirler. Hemen herkeste en az 1 tane melanositik ben vardır. İnsanların %1'i bir veya daha fazla doğumsal melanositik benle dünyaya gelirler. Bir kişideki melanositik ben sayısını genetik faktörler, güneş maruziyeti ve bağışıklık durumu belirler. Açık-tenli insanlarda koyu-tenli olanlara göre daha fazla melanositik ben vardır.
Çocukluk döneminde (2-10 yaş) gelişen benler daha belirgindir ve yaşam boyu kalıcı olurlar. Çocukluğun ilerleyen dönemlerinde ve erişkin dönemde gelişenler ise güneş maruziyetine bağlı gelişir ve zaman içinde geriler veya kaybolur. Melanositik benler güneş maruziyeti sonrası veya gebelik döneminde de değişime uğrayabilirler. Melanositik benler melanoma dönüşme potansiyeli taşıdıklarından diğer benlere göre daha önemlidir.
Melanom Nedir, Nasıl Gelişir?
Melanom, hayatı tehdit edebilen kötü huylu bir deri kanseridir. Melanosit olarak adlandırılan ve deriye rengini veren hücrelerin normalin dışında aşırı ve kontrolsüz çoğalmaları sonucu oluşur. Diğer deri kanseri türlerine göre daha az görülmesine rağmen, deri kanserine bağlı ölümlerin büyük çoğunluğu melanomdan kaynaklanmaktadır.
Melanom; çoğunlukla, normal görünümlü deride “yeni bir oluşum” olarak çıkmaktadır. Daha az (%30) sıklıkla ise önceden var olan bir ben üzerinde gelişim göstermektedir. Benleri andıran deri seviyesinde bir leke/benek veya deriden kabarık oluşumlar olarak belirti verir. Nadiren deri renginde olabilmektedir.
Melanomun erken tanısı ve erken tedavisi hastaya tam düzelme şansını vermektedir. Tanı ve tedavide geç kalınması kanserin hızla yayılmasına ve ölümlere neden olabilmektedir.
Melanom Gelişiminde Kişisel Risk Faktörleri Nelerdir?
• Açık tenli, renkli gözlü, sarı ya da kızıl saçlı ya da çilli olmak
• Özellikle çocukluk çağında şiddetli güneş yanığı geçirmiş olanlar ya da hayat boyu yoğun güneş maruziyeti olanlar daha yüksek risk altındadır.
• Kişinin kendisinde veya ailesinde melanom ya da deri kanseri öyküsünün olması
• Çok sayıda bene ( 50 den fazla) sahip olmak: ben sayısı arttıkça kanser gelişme riski yükselir. Ayrıca bu benler içerisinde atipik/displastik benler (düzensiz şekilli, renk alacası içeren ve büyük çaplı benler) varsa bu risk artmaktadır.
• Çok büyük doğumsal benlere sahip olmak
• Bağışıklık sisteminin zayıflaması ya da tedavi amaçlı bağışıklık sistemini baskılayan ilaç kullanımı
Kişisel Risk Faktörlerinden Birine ya da Daha Çoğuna Sahip Olan Bireyler İçin Öneriler Nelerdir? Örneğin Beni Çok Olan Kişilerin Takip Edilmesi Önerilir mi?
Risk grubunda olan kişilerin öncelikle güneşten korunma konusunda bilgilendirilmesi ve bunu bir yaşam tarzı olarak benimsemeleri önemlidir.
Çok sayıda beni olan kişilerin yıllık kontrollerde değerlendirilmesi; melanom şüphesi olan lezyonların tespit edilip hemen çıkartılması, düz ve küçük melanositik lezyonlardan atipik özellikler gösterenlerin 3-6 aylık kontrollerde değişim açısından takibe alınması önerilir.
Kişinin Kendini Takip Etmesi Mümkün mü?
Deri kanserinin erken tanısı için bireylerin düzenli olarak, 3-6 ayda bir kez, kendi kendini muayene etmesi ve yeni çıkan şüpheli oluşumları fark ettiğinde zaman kaybetmeden dermatoloji uzmanına başvurması, melanomun erken tanısını sağlayan en önemli etkendir.
Benler Hangi Durumlarda Melanom Gelişimi Açısından Bir Dermatoloğa Gösterilmelidir?
• Bir ben hızlı genişliyor veya kabarıklaşıyorsa
• Şekil veya renk açısından simetrik değilse, sınırları düzensizleşiyorsa, renk değişimi sergiliyorsa, çapı 6 mm'den büyükse
• Kaşıntı, kanama veya kabuklanma gösteriyorsa
• 40 yaşından sonra geliştiyse
• Kişinin diğer benlerinden daha farklı görünüyorsa melanom için şüphe uyandırır.
Benlerin Tanı Ve Takibinde Hangi Yöntemler Kullanılmaktadır?
Benler dermatoskopi denilen bir yöntemle büyütülerek yapısı incelenir. Şüphe uyandıran bir özellik gösteriyorsa bilgisayarlı dermatoskopi yöntemiyle görüntülenir. Hastanın sözkonusu beni ya hemen çıkartılır ya da zaman içindeki değişim açısından takibe alınır. Takipte melanom şüphesi devam ediyorsa patolojiye gönderilmek üzere tamamı çıkartılır. Benden kısmi biyopsi alınması önerilmez.
Benlerin Cerrahi Olarak Çıkartılması Tehlikeli midir?
Anormal görünen bir benin çıkartılıp çıkartılmayacağına ya da yakın olarak izlenmesi gerektiğine doktor karar verir. Benin çıkartılması kansere neden olmaz. Tam tersine böylece erken tanı alma şansına sahip olur. Yaygın olarak inanılan “neşter / bıçak değerse kanser olur” sözü kesinlikle doğru değildir. Ancak benin tamamının cerrahi olarak çıkartılması yerine koterizasyon, radyofrekans veya lazer ile tahrip edilmeleri kesinlikle tehlikelidir.
Benler Hangi Durumlarda Çıkartılır?
• Melanom şüphesi varsa
• Yerleşimi açısından rahatsızlık veriyorsa (kıyafet, tarak veya tıraş makinesi ile tahriş oluyorsa)
• Hastada estetik kaygı yaratıyorsa
Benlerin Kansere Dönüşme Riski Azaltılabilir Mi? Nasıl?
Güneş ışığı deri kanseri gelişimi için risk faktörüdür. Kişiler tüm yaşamları boyunca alacakları toplam UV’nin %50’sine yaşamlarının ilk 20 yılında maruz kalmaktadır. Bu nedenle özellikle çocukların güneşten korunması, ileri yaşlarda gelişebilecek deri kanserlerinin önlenmesi açısından çok önemlidir.
Sabah saat 10 ve akşamüstü saat 16 arasında güneşe çıkmaktan kaçınılmalıdır. Daima ve her mevsimde güneşten koruyucu ürünler kullanılmalıdır. En az SPF 30 olan hem UVA hem UVB’yi bloke eden geniş spektrumlu bir güneşten koruyucu krem kullanılmalı ve güneşe çıkmadan 30 dakika önce açıkta kalan tüm bölgelere uygulanmalıdır ve 2-4 saatte bir tekrarlanmalıdır.