Prof. Dr. Faik SARIALİOĞLU
Pediatrik Onkoloji BD
Halk arasında gül lekeleri olarak bilinen hemanjiomlar çocuklarda sık görülen iyi huylu tümörlerdir. Hemanjiomun kelime anlamı "iyi huylu damar tümörü" olsa da aslında urlarla gerçek bir ilişkileri yoktur. Çocuk kanser uzmanlarınca izlenmelerinin nedeni çocuk hekimliği uzmanlık alanları içinde bu dala yakın olmalarıdır.
Eskimolardan Kızılderililere kadar tüm dünya kültürlerinde istek lekeleri olarak bilinirler. Hamileliğinde kiraz, çilek, karpuz gibi meyveleri istemiş de yiyememiş annelerin bebeklerinin vücudunda çıktıklarına inanılmış. Gerçek nedenleri ise iyi bilinmez. Kız çocuklarda, erken doğan bebeklerde sık rastlanırlar.
Hemanjiomların farklı şekilleri vardır. Sadece deride kırmızı renk değişikliği şeklinde olanlar en sık rastlananlarıdır. Bebeklerin alnında "melek öpücüğü", ense kökünde "leylek ısırığı" adlarını alan bu doğumsal lekeler zamanla solarlar. Tedavileri gerekmez.
Hemanjiomlar bazen tüm vücuda yayılmış birkaç milimetreden santimetre büyüklüğüne kadar değişen çok sayıda lekeler halinde bulunurlar. Bu tip hemanjiomlar tıpta çok sayıda hemanjiom anlamına gelen "hemanjiomatozus" adı ile bilinir. Bu durumda başta karaciğer olmak üzere iç organlarda görülme riskleri artmıştır. Bu hastalarda iç organlar hemanjiomların varlığı yönünden araştırılmalıdır.
Hemanjiomların en önemlileri deride renk değişikliği olarak başlayıp zamanla deriden kabarık hale gelenleridir. Doğumda olmayan ya da deride sadece kırmızı-mor renk değişikliği şeklinde olan bu doğumsal lekeler ilk üç ayda hızlı olmak üzere bir yaşına kadar büyüyebilirler. Büyüme hızları bebekler arasında çok farklılık gösterir. Hiç büyümeyenler yanında çok büyük hacimlere ulaşanları da vardır. Bulundukları yerlere ve ulaştıkları büyüklüklere göre çok tehlikeli olabilirler.
Doğumda olmayan ya da çok küçük lekeler haline bulunan, bir yaşına kadar büyüyen hemanjiomların büyümeleri 12-18. aylarda durur. Gerileme 18. ayda başlar, dokuz yaşına kadar devam eder. Bu yaşa kadar küçülmeyen hemanjiomlar ömür boyu kalırlar. Hemanjiomların her yıl %10'u geriler. Bu hesapla %40'ı dört, %50'si beş, %90'ı dokuz yaşına kadar gerileyeceklerdir.
Hemanjiomlarda koyu kırmızıdan daha açık renklere dönüş, üzerlerinde beyaz bir damarlanmanın başlaması, ciltten kabarıklıklarında azalma gerilemelerinin işaretleridir. Gerileyen hemanjiomlar hiçbir iz bırakmayabilirler. Büyük hacimlere ulaşanlar, izlem süresince iltihaplanma ve kanama geçirenler, küçülme dönemlerinde önce yerlerinde deri katlantıları, sonraki dönemlerde ise yanık izine benzer izler bırakırlar. Bu izler özellikte yüzde çeşitli estetik operasyonları gerektiren kozmetik kusurlar yaratırlar. Kozmetik kusur çocukta çeşitli psikolojik sorunlara yol açacak kadar önemli olabilir.
Geçmişte hemanjiomlar başta steroid ilaçlar olmak üzere ilaçla, ilaçların hemanjiom içerisine injeksiyonu ile, LASER'le, ameliyatla, hatta ışın (şua) tedavisi ile tedavi edilmişlerdir. En sık kullanılan steroid grubu ilaçlar olmuştur. Hemanjiomların yaklaşık %60'ı steroid tedavisine cevap verir, ilaç yüksek dozlarda ve uzun sürelerde kullanılırdı. İlaç kesildiğinde hastaların yaklaşık yarısında hemanjiomlar tekrar büyürlerdi. Özellikle prematürelik ve erkek bebeklik döneminde kullanılan steroidlerin geç dönem beyin fonksiyonları üzerindeki olumsuz etkisinden çekinilir, tedavi zorunlu görülen vakalara uygulanırdı.
Geçmişte; göz kapağında olup görmeyi engelleme, dudak ve ağızda olup beslenmeyi engelleme, ses tellerinde olup soluk almayı engelleme, kulak yolunu tıkayıp işitmeyi engelleme, cinsel organlarda ve yakın bölgelerde olup kaka ve idrarla bulaşarak iltihaplanma riski taşıma, herhangi bir yerde olup kanama ve iltihaplanma gösteren hemanjiomlara "alarm veren hemanjiomlar" denip tedavinin yarar ve zararı tartılarak tedavi verilirdi.
Hemanjiomlarda tedavi yaklaşımı son üç yılda kökten değişti. Bir rastlantı sonucu; tıpta 40 yıldan beri kullanılan, tüm yan etkileri iyi bilinen, kalıcı hiçbir yan etkisi tanımlanmamış bir tansiyon ilacının özellikle küçük bebeklerdeki büyüme evresindeki hemanjiomlar üzerinde çok belirgin etkisi keşfedildi. Tek tek vakalar halinde mükemmel sonuçlar yayınlanırken Fransa'da 50 vakalık bir çalışma planlandı. Çalışmanın sonuçları o kadar iyiydi ki çalışma 32 vakalık seriye ulaştığında erken yayın yapıldı. Çalışma 2009 yılı sonunda yayınlandı.
Başkent Üniversitesi'nde ilk vakamız 20009 Temmuz aylarında gördüğümüz ölümcül bir karaciğer hemanjiomu vakası idi. Bilinen en ileri tedavilere yanıt vermemişti. Zorunlu olarak kanserde kullanılan bir ilacı başlamış, ve hastanın büyük olasılıkla karaciğer transplantasyonu dışında yaşama şansının olmadığını aile ile görüşmüştük. İşte bu dönemde hastaya propranolol adlı tansiyon ilacını başladık. Üçüncü ayın sonunda sonuç mükemmeldi. Sonucu çocuk onkolojisinin en önemli dergisinde yayınladık. Bu tipteki Dünyadaki ikinci vakayı biz tedavi etmiştik.
Ekim 2009'dan itibaren tedavi gereksinimi duyulan hemanjiomları yeni yöntemle tedavi etmeye başladık. İlk 16 vakadaki gözlemlerimizi de yayınladık. Sonuçlarımızı ulusal ve uluslar arası kongrelere sunduk, ödüller aldık. Türkiye'nin her yöresinden Ankara ve Adana hastanelerimizde 100-120 kadar hastayı tedavi ettik. Deneyim kazandıkça ilaçta doz değişiklikleri yaptık, ilacı kısa süreli steroidli ilaçla birlikte verdik. Etkinliğin arttığını gözlemledik.
Sonuçlarımızı başka çocuk kanser uzmanları olmak üzere hekimlerle paylaştık. İstekler doğrultusunda Kanal B Televizyonumuzda programlar yaptık. Hastalarımız mutluluklarını internet ortamında paylaştılar. Bugün için ülkemizde yola çıkan ilk ekip olarak en büyük hasta kitlesine ve en yüksek klinik deneyime ulaşmış olmanın mutluluğu içindeyiz.
"Hastalık yok hasta vardır" sözünden hareketle hemanjiomlu her bebeğin ayrı ayrı değerlendirilmesi gerektiği unutulmamalıdır. Hemanjiomlu çocuğunuz varsa aşağıdaki kısa bilgiler size yol gösterici olabilir.
• Hemanjiomların çoğu hiç tedavi gerektirmez.
• Hemanjiomlar kızlarda ve prematüre bebeklerde sık görülürler.
• Hemanjiomlar özellikle ilk 6 aydaki hızlı büyüme döneminde ucuz, güvenli bir şekilde tedavi edilebilirler.
• Sadece hayati tehlike yaratanlar değil, kozmetik kusur yaratma potansiyeline sahip hemanjiomlar da tedavi edilmelidirler.
• Yeni tedavinin erişkinlerde görülen hemanjiomlarda etkinliği beklenmemektedir.
• Her kırmızı doğumsal leke hemanjiom değildir. Özellikle Porto Şarabı Lekeleri hemanjiomlarla karıştırılmamalıdır. Yeni tedavinin bu vakalarda etkisi yoktur.
• Deride çoklu hemanjiomu olan bebeklerde iç organlardaki hemanjiomlar yönünden araştırılmalıdır.
• Nadir durumlarda hemanjiom diğer organlarda da bulunan doğumsal anormalliklerle birlikte bulunur. Bu vakalar özel olarak ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmelidir.
• Yan etkisiz ilaç yoktur. Hemanjiomların yeni ilacı iyi ellerde en güvenilir ilaçlardan biridir, bugüne değin kalıcı bir etkisi gösterilmemiştir.